Rzym miasto oblężone.

Nigdy nie przypuszczałam, że będę w Rzymie. Było to tak odległe, że w pewnym momencie życia dałam sobie z tym spokój. Ale świat staje się coraz mniejszy. I tak pewnego dnia poleciałam do Rzymu za 300 zł. w obydwie strony. Niestety na ten sam pomysł wpadli wszyscy obywatele Chińskiej Republiki Ludowej. Co tu dużo mówić było ciasno. Wszędzie kolejki. Do Bazyliki Św.Piotra, do Muzeum Watykańskiego, do Coloseum itd.itd. No i Kaplica Sykstyńska w Muzeum Watykańskim, odnowiona przez Japończyków. Koszmar. Wszystkie reprodukcje zamieszczane w książkach są bardzo stonowane. Monochromatyczne.        Mój tato – plastyk – zawsze mi tłumaczył, że brak bogatej kolorystki to wynik tego, że Michał Anioł był rzeźbiarzem i miał słabe  poczucie koloru. A tu nagle wściekłe kolory. Niebo w kolorze farbki do wybielania bielizny. Według Japończyków, takie właśnie były kolory pierwotne. Jeżeli tak było,  to ja się nie dziwię, że papież Juliusz II nie chciał Michałowi Aniołowi zapłacić. No i druga maszkara Piazza Venezia z olbrzymim monumentem, który jest pomnikiem Wiktora Emanuela II i zarazem Grobem Nieznanego Żołnierza. Zasłania Forum Romanum i Coloseum, no i jak się spaceruje po Rzymie to i tak w końcu wychodzi się na Piazza Venezia.

Na szczęście w Rzymie są takie miejsca jak Zatybrze i małe wąskie uliczki pełne uroku i nastroju. Ponieważ ja nie cierpię tłumów, wybrałam się na spacer po mieście nocą. Co prawda przy fontannie  Di Trevi i na Schodach Hiszpańskich było tłumnie jak w dzień, za to na Placu Św. Piotra przed Bazyliką było zupełnie pusto. Siedziałam sobie i piłam kawę ( która we Włoszek jest tańsza niż w Polsce ) i po prostu nie wierzyłam, że tak sobie siedzę i patrzę.

Ale powiem wam jeszcze jedno, ze nawet gdyby w Rzymie tych wszystkich zabytków nie było, to i tak Rzym jest fantastyczny.

Już podczas pierwszej podróży zakochałam się w Kambodży

Jestem z pokolenia, które rzadko myślało o egzotycznych podróżach. Po pierwsze trudności w uzyskaniu paszportu. Po drugie pieniądze a właściwie ich brak na tak dalekie  wyprawy. Nigdy nie przypuszczałam, że kiedykolwiek pojadę do Kambodży i na własne oczy zobaczę Angkor Vat, o którym czytałam i oglądałam przepiękne, nastrojowe zdjęcia. Właściwie  Angkor Vat było dla mnie symbolem niespełnionych marzeń.

A tu ląduję w  Kambodży  w Siem Reap.  I nie wyjechał po nas samochód  z hotelu a taksówkarz zawiózł nas do innego hotelu, który miał podobną nazwę. W końcu po licznych telefonach przyjechał po nas tuk tuk. Po trzy osoby z walizami typu wuj z Ameryki. I nas upchał.

Siem Rep to miejsce, z którego zwiedza się Angkor Tom. Okazało się, że miasto jeszcze pięć lat temu ciche i spokojne, bardzo się zmieniło. Z kameralnej mieściny zrobił się hałaśliwy moloch z olbrzymim bazarem, który wybudowali Chińczycy. Oczywiście wszechobecna muzyka. Nawet facet, który sprzedaje jakieś jedzenie z wózka ma zamontowany olbrzymi głośnik i nap….dala ile wlezie. Na szczęście hotel był w bocznej uliczce, kawałek od centrum i było znośnie.  Po zakwaterowaniu chciałam wziąć prysznic i okazało się, że jest popsuty. Wołam chłopaka z recepcji i mówię, że przełącznik w baterii jest popsuty i prysznic nie działa. Chłopak klęka coś tam kręci ( oczywiście udaje, że nie wie o awarii) po czym mówi, że to jest popsute. Mówię, że wiem, ale chcę wziąć prysznic.On mówi, że nie mogę, bo jest popsute. Ale ja muszę wziąć prysznic – mówię. A on mi na to, że  to niemożliwe. W końcu po interwencji chłopaków dostaję nowy pokój.

Następnego dnia pobudka o 5 rano czasu miejscowego, bo przyjeżdża po nas samochód. Jestem oszalała ze szczęścia, bo zobaczę Angkor Vat a w planach jest jeszcze zwiedzanie większej części Angkor Tom. Muszę Wam szczerze powiedzieć, że Angkor Vat – o zgrozo – to moje wielkie rozczarowanie. Prawda jest taka, że wszystkie zdjęcia, które się ogląda z Angkor , nawet w internecie, są efektowniejsze niż oryginał. No nie ma tak jak na fotografiach. Ani niebo nie jest piękne, bo spiekota, ani się nie odbija w fosie, bo pora sucha i rozproszenie światła nie takie, wiec nie zrobisz lepszego zdjęcia niż na pocztówkach. No i przede wszystkim potworny tłok.

Na szczęście świat nie kończy się Angkor Vat. Bo jest Bajon.

W zasadzie nie wiem jakiego określenia użyć w stosunku do Bajon. Nie można powiedzieć, że jest piękna, bo to byłoby prymitywne określenie. Bajon to świątynia, która składa się z mnóstwa  małych i dużych obiektów – świątyń – wież. Na każdej są twarze zwrócone w cztery strony świata. Nie ma miejsca w całym kompleksie, żebyś nie był w zasięgu wzroku, którejś twarzy. Zawsze ma cię na oku. Zawsze niemo patrzy. Jest to groźne i przerażające. Król, który ogłosił się Buddą ( Dżajawarmana VII) ,    i który kazał postawić tę świątynię budzi we mnie grozę, mimo że jego twarz jest uśmiechnięta (uśmiech Bajon). Bajon przez te twarze ma niesamowitą atmosferę, której jest pozbawiona Angkor Vat. Starałam się znaleźć tam odrobinę cienia i przysiąść na chwilę, całkowicie pozbawiona sił ( 40 st.C ), całkowicie mokra od potu, jakby mnie ktoś wodą oblał ale kamienie wewnątrz tych małych świątyń też parzyły. Siedziałam i byłam szaleńczo szczęśliwa, że mogę siedzieć i umierać w takich pięknych okolicznościach i w zasadzie mogłabym tak siedzieć cały dzień. Jeszcze jakby mi kto kawę przyniósł to potem mogłabym wykitować z czystym sumieniem.

Jest jeszcze świątynia Ta Som, poprzerastana korzeniami drzew. Piękna ale pełna turystów. Natomiast pojechaliśmy daleko od uczęszczanych  szlaków do Koh Ker. Nawet śladu człowieka. Natura też chce zabrać co swoje i tworzy dziwną plątaninę drzew razem z architekturą. Tam też długo siedzieliśmy. Nie dosyć, że w cieniu to jeszcze w ciszy i samotności.I tam czułam jakbym się przeniosła w czasie. Nagle przyszły jakieś tubylcze kobiety i zaczęły coś zbierać z drzew, za pomocą tyczki. Do wiadra. Były bardzo zadowolone. Ciągle się śmiały. Podeszłam i na migi spytałam co zbierają a one pokazały mi wiadro. A tam były białe tłuste larwy.

Byliśmy też na uboczu w świątyni Preah Khan. Jest ona tylko częściowo zrekonstruowana. Też wgląda bajecznie i bez ludzi. Też włóczyliśmy się po niej długo i jeszcze w dodatku za drobne 5$ strażnik zaproponował nam, że pokaże części nieudostępnione do zwiedzania.

W związku z tym, że mieliśmy samochód ( klimatyzowany!!!) do dyspozycji a kierowca był kumaty, zorientował się co chcemy oglądać, zawiózł nas do świętego miejsca. Tego nie ma w żadnym przewodniku. Musieliśmy trochę podejść ( ale była 7 rano, więc jeszcze bez upału). W lesie , na skałach i kamieniach są płaskorzeźby bóstw przed buddyjskich. To jest bardzo duży teren. Reliefy są wkoło świętego strumienia. Wygląda to niesamowicie, bo wszędzie  dzika przyroda,pustkowie zupełne i strażnik, który również za 5$ pokazał nam to czego nie wolno oglądać, bo po tym się chodzi i turyści niszczą samym chodzeniem.

Kierowca zawiózł nas też nad jezioro Tonle Sap gdzie są wioski na wodzie. To jest niesamowite. Ludzie żyją w łódkach ale mają też wcale okazałe domy umieszczone na jakichś platformach albo bekach. Są tam szkoły, sklepy, kościoły, restauracje. W większości to uciekinierzy z Wietnamu – stąd kościoły, bo to katolicy. Nie mają paszportów i wiz, i w związku z tym nie mają prawa do ziemi, więc dawno temu osiedli na wodzie i tak trwają.Wygląda to bardzo dziwnie i świadomość tego, że nie mają gdzie pójść na spacer, nie ma zieleni była dla mnie dołująca.

Po tym wyczerpującym zwiedzaniu, pojechaliśmy na trzy dni do Sihanukville, do miejsca które nazywa się Otres. To są same bungalowy i knajpy.

Sihanukville to nieprzyjazne, zaśmiecone miasto. Hałaśliwe jak tu wszystkie. Wieczorami kręcą się małoletnie prostytutki i w ogóle nie jest zbyt bezpiecznie. Natomiast w naszej osadzie ludzi nie było prawie w ogóle. Kilku młodych Amerykanów w hostelu obok. Bungalow malutki ale czysty.  Zaraz pierwszej nocy była burza i ulewa i  o 5 rano poszłam nad morze zobaczyć,co wyrzuciło i trochę muszelek nazbierać, bo jestem bardzo pazerna na muszelki. Pierwszy raz w życiu widziałam na własne oczy odpływ i przypływ. Morze w ciągu pół godziny cofnęło się z dziesięć metrów. Muszelek było jak na lekarstwo. A jak ładniejsze to uciekały, bo były zamieszkane. A co wyrzuciło morze? Plastikowe beki i butelki i różnego rodzaju śmieci. Na plaży można było znaleźć zużyte strzykawki i prezerwatywy. Wschodu słońca nie było , bo mieliśmy widok na zachód i w końcu doczekaliśmy tego mitycznego zachodu słońca. Co prawda nie nad Mekongiem, ale był. Nad ta częścią, co by tu nie mówić, morza południowo chińskiego były trzy dni kompletnego lenistwa i pławienia się w morzu, które jest cieplejsze od powietrza. Było naprawdę prawie bosko.

A potem ruszyliśmy samochodem do Phnom Pen.

Stolica jest olbrzymia, hałaśliwa i brudna, chociaż są miejsca trochę bardziej czyste. Spaliśmy w mitycznym hotelu amerykańskich korespondentów z okresu wojny w Korei : FCC. To oczywiście teraz jest hotel, bo były to pomieszczenia wynajęte przez rząd amerykański dla dziennikarzy ale oni tam przebywali 24 godziny na dobę. I przystosowali sobie parę pomieszczeń do spania. Teraz to też nie jest duży hotel, kilka pokoi. Porządnych, ale cena ze śniadaniem poraża.

Zwiedziliśmy Pałac Królewski. Nic specjalnego. Muzeum Narodowe. Wspaniałe. Są tam rzeźby ze świątyń, które są zniszczone ale też z Angkor Wat i Bajon. Byliśmy w więzieniu, które znajduje się w centrum miasta i na potrzeby kaźni zostało przerobione z gimnazjum.  W tym muzeum spotkaliśmy młode Francuzki, jedna z nich płakała przy oglądaniu zdjęć. Na mnie to takiego dużego wrażenia nie zrobiło, nie dlatego że jestem nieczuła. Uważam po prostu, że po Auschwitz i Birkenau nic już nie robi wrażenia. Chociaż oczywiście ludzie tam więzieni i przesłuchiwani przechodzili piekło. Ale też obserwując tę młodą Francuzkę, doszłam do wniosku, że każdy młody człowiek, bez względu na kraj z którego pochodzi, obowiązkowo powinien być przywieziony  do Polski do tych dwóch  obozów. Byliśmy też na polach śmierci. Pola śmierci, no cóż. Jeszcze do tej pory ziemia wypluwa z siebie kości i są napisy, żeby po nich nie chodzić. Okropne miejsce, co nie przeszkadza Chińczykom robić sobie na tle czaszek idiotycznych zdjęć.

To w zasadzie to co zobaczyliśmy w Phnom Penh.

W ten ostatni wieczór kolacja na tarasie hotelu FCC. Było czarująco. Nad nami niebo, pod nami Mekong. Khmerskie jedzenie. Francuskie wino i gekon, który spadł z sufitu do talerza.

Następnego dnia opuszczaliśmy Kambodżę.

O mojej podróży do Laosu i niezwykłych spotkaniach

Podróże zawsze są konfrontacją moich wyobrażeń o miejscu, w które jadę z tym co zastanę. No i oczywiście  jestem rozczarowana. Chociaż już się pogodziłam z myślą, że nigdy nie zobaczę takiego widoku  ani nie zrobię takiego zdjęcia jak w przewodniku. No cóż tak już jest. Przynajmniej ze mną.

Więc Laos mnie rozczarował. W 1991 roku byłam w Indiach i to był czarowna podróż. Podróż w przestrzeni ale i w czasie. Globalizacja to wszystko popsuła. Vientiane jest zapyziałym miastem chociaż rozległym. A w Laosie generalnie nie ma na co patrzeć, więc ciągle pytają czy już się widziało zachód słońca nad Mekongiem. Nasz hotel był nad Mekongiem i żadnego zachodu słońca – bo góry. Słońce zachodzi za góry. To tak jakby zachód słońca nad Odrą. Słońce zachodzi za budynki.

Ale ciągle nas pytali o ten zachód i w końcu było to śmieszne.

Przed wyjazdem tam (nie jechałam sama) kolega powiedział, że świetnie trafimy, bo tam będzie Nowy Rok Buddyjski i to jest bardzo wesołe święto i się bawią i leją się wodą. Świętowali: wtorek, środa, czwartek ale zrobili sobie długi weekend i zaczęło się to  w poniedziałek i trwało do niedzieli. Apogeum było w Luang Prabang. Wygląda to tak, że wszyscy jeżdżą czym się da i leją się wodą i puszczają bardzo głośno muzykę, jakiś rodzaj techno. Dyskoteka przy tym to cicha msza  żałobna. Po godzinie nie miałam mózgu, byłam kompletnie ogłuszona. Harce trwały do 2 w nocy i jak udało mi się w końcu zasnąć to o 3.15 obudził mnie kogut, który – kretyn jeden – piał długo i wytrwale, a dołączały do niego inne. O 4 rano, jak udało mi się usnąć, to się okazało, że oni tam w Laosie wstają o 5 i zaczynają swoje bardzo hałaśliwe życie. No to ja o tej 5 rano dostałam ataku śmiechu. Tak na marginesie, mój syn przed wyjazdem  mówił mi, żebym koniecznie jechała (wahałam się), bo się w tym buddyjskim kraju wyciszę się.

No i potem hałas był już wszędzie i na okrągło. I ja lubiąca spokój i ciszę dnia trzeciego mogłam już w kawiarni ulicznej w tym nieziemskim hałasie pić spokojnie kawę.

Ten ich  Nowy Rok Buddyjski to takie połączenie naszego Bożego Ciała, Śmigusa Dyngusa i właśnie Wszystkich Świętych.

W pierwszy dzień Nowego Roku Budda opuszcza świątynie. Jeden jedyny raz w roku i wożą go po mieście. Odzwierciedleniem świeckim tego są te parady samochodowe. Potem jak wraca do świątyni, na Buddę leje się wodę przez co staje się ona święta i ta woda spływa wężem Naga do naczynia ( najczęściej brudnej plastikowej miski) i ludzie ją sobie leją na głowę i biorą ze sobą, żeby poświęcić swoje domy i wypasione bryki, bo tylko takie są w Laosie. Jak samochód, to olbrzymi i nowy. Starych i małych w ogóle nie ma. No i znowu stąd to lanie się wodą. Wyobraź sobie, że do Luang Prabang przyjeżdżają tłumy Amerykanów, żeby się lać. Ciekawe dlaczego na Śmigus Dyngus do nas nie przyjeżdżają. Za mało to reklamujemy. W każdym bądź razie tubylcy bardzo oszczędzają turystów tych, którzy nie chcą być polani i kropią ich symbolicznie ale  amerykańscy turyści  nie. Więc lali mnie, żebym miała szczęście i powinnam w związku z tym być szczęśliwa do końca dni moich. W świątyniach w trakcie obchodów mnisi przyjmują datki za modlitwy za zmarłych, których imiona krewni piszą  na karteczkach. Można powiedzieć  – takie wypominki. Uczestniczyliśmy też w buddyjskich obrządkach Nowego Roku Buddyjskiego a w związku z tym, że Laotańczycy, to życzliwy naród, przyjmowali to z uśmiechem. Może dlatego, że byliśmy nielicznymi białymi ludźmi, którzy codziennie przychodzili do świątyni. Tak naprawdę bez cienia złośliwości to w Laosie nie ma nic do zwiedzania poza świątyniami. W Luang Prabang jest 36 świątyń i odwiedziliśmy je wszystkie, bo co robić. Jest jeszcze targ nocny z takimi ichnimi wyrobami dla turystów. Tam też byliśmy codziennie. Ale spać chodziliśmy jak dzieci o 22.00 ich czasu już w łóżkach, bo o piątej na nogach i przyjeżdżał kierowca i zwiedzanie okolicy. Świętych miejsc i „zwyczajnych wiosek” – sztucznych tworów dla turystów. Dopiero po mojej interwencji stawaliśmy tam gdzie myśmy chcieli a nie przewodnik  i zobaczyliśmy wielką biedę i prawdziwych nędzarzy. I nie wyobrażam sobie jak można tak żyć. Widziałam tak zaniedbane dzieci, że serce krwawi. Wyobraźcie sobie – to nam powiedział przewodnik – że tam do pewnego wieku  nie zwraca się na nie uwagi, bo jest duża śmiertelność i nie warto się do dziecka przywiązywać. Jest też takie plemię w górach, z którego pochodził nasz przewodnik, który zresztą 6 lat był mnichem, że jak rodzą się bliźniaki, to jedno się zabija, bo to nie dobrze, żeby były dwie takie same osoby. (Może to i racja.) Rząd tego zakazuje, ale ludzie swoje. I ten nasz przewodnik przeprowadził się z gór do Luang Prabang, bo ma bliźniaki. A może taki tylko bajer nam wcisnął.

I to cały Laos. Jeden tydzień.

Ale w związku z tym, że ja jestem hiena cmentarna i zawsze jak gdzieś jestem to muszę iść na cmentarz i go obfotografować, to odkryłam, że tam też są cmentarze. Moi towarzysze podróży, którzy przemierzyli Azję wzdłuż i wszerz, nigdy nie widziełi cmentarzy i byli przekonani, że prochy rozsypują a okazuje się, że bogaci stawiają stupy nagrobne z prochami. Są cmentarze przyświątynne, ale też cmentarze luzem. Fotografowałam każdy cmentarz i stupy nagrobne i właściwie to mogłabym napisać do Ministerstwa Kultury Laosu (chociaż nie wiem czy kultury), bo zrobiłam im niezłą inwentaryzację.

Moja niezwykła pasja – zwiedzam cmentarze

Za dwa tygodnie Wszystkich Świętych. Zawsze to święto nastraja mnie nostalgicznie, chociaż muszę przyznać szczerze, że właśnie w ten dzień nie lubię chodzić na groby najbliższych ze względu na rejwach jaki tam panuje.

A poza tym to cmentarze uwielbiam. Zawsze jak jestem gdzieś w nowym miejscu, szczególnie za granicą muszę iść na cmentarz. Tam o ludziach można dowiedzieć się więcej niż o żywych. Zawsze fotografuję cmentarze i ciągnę tam ludzi, z którymi podróżuję. Najpierw jest bunt – bo co tam ciekawego – potem rezygnacja i  akceptacja moich poczynań, bo jestem uparta, a potem tak jak ja odkrywają czar nekropolii.

Postanowiłam podzielić się moimi cmentarnymi zdjęciami, ale również napisać coś o zwiedzanych krajach.

Na pierwszy ogień pójdzie Bornholm. Duńska wyspa, którą na dobrą sprawę można samochodem zwiedzić w jeden dzień. Zawsze chciałam pojechać na Bornholm, no bo „wyspa wiatrów”, niezapomniane plaże i widoki. Prawda jest taka, że Bornholm to majstersztyk marketingowy ( jak Beaujolais Nouveau). W Dani jest ministerstwo do promocji Bornholmu. W zasadzie nie za bardzo jest co zwiedzać, ale wszystkie przewodniki opisują bardzo dokładnie co zobaczyć. Tak więc zobaczyłam wszystkie kamienie runiczne, wszystkie kościoły rotundowe i wszystkie inne kościoły, w Dueodde biały piasek, który był używany do klepsydr.I to by było na tyle, jak mówił klasyk – Jan Tadeusz Stanisławski. Na Bornholmie byłam poza sezonem. Nie było w ogóle turystów. Dlatego nie było źle.